Normaal is het simpel als het om regen gaat in ons land: in de winter regent het veel en loopt de bodem vol en zelfs een beetje over. In het voorjaar en de zomer verdampt die voorraad grotendeels door de warmte. “Maar nu is alles anders”, zegt professor waterbouwkunde Patrick Willems (KU Leuven). “De afgelopen winter is er wel wat regen gevallen, maar absoluut niet genoeg om de tekorten die vorig jaar zijn opgebouwd aan te vullen. En nu is het tekort alweer aan het stijgen. Dat hebben we de voorbije decennia nog nooit gezien.
Tussen de 150 en 200 millimeter is er op dit moment al tekort. Als je weet dat er een België zo’n 850 millimeter per jaar valt, weet je dus dat we twee tot drie maanden regen “achter” staan.
“Het is vloeken in de kerk om het zo te zeggen, maar we hebben nood aan een lente of een zomer met veel neerslag”, zegt ook KMI-weerman David Dehenauw. Blijft het zo droog als de afgelopen weken, dan zitten we met een probleem. “Dan gaan we nog veel extremere ingrepen moeten doen dan vorig jaar”, zegt Willems.
Strenge maatregelen
Tijdens die historische droogte van vorig jaar golden tussen juli en augustus strenge waterbesparende maatregelen voor leidingwater, regenwater en grondwater. Je gazon besproeien, je auto wassen, sportvelden en akkers beregenen: het werd allemaal aan banden gelegd.
Daar zijn we dus opnieuw naar op weg. Officiële beperkingen op ons watergebruik zijn er nu nog niet: de Vlaamse droogtecommissie die vorig jaar voor het eerst samenkwam en die de maatregelen coördineert, is dit jaar nog niet samengekomen. “Maar het is een goed idee om nu al geen water te verspillen”, zegt Willems. “Ga niet zomaar je gras rijkelijk besproeien. Zeker niet met leidingwater, maar ook niet met water uit je regenput. Hou die put zo veel mogelijk vol.”
“Je gras besproeien is inderdaad geen goed idee”, zegt ook Katrien Smet van de Vlaamse Milieumaatschappij. “Wij zien ook dat de grondwaterstanden laag zijn voor de tijd van het jaar: op een derde van de meetplaatsen zeer laag, op een kwart laag. Vooral in Limburg en Vlaams-Brabant zijn de standen zeer laag.”
Controles met drones
Ook in West-Vlaanderen houden ze hun hart al vast. “Wij zijn de landbouwprovincie bij uitstek”, zegt gouverneur Carl Decaluwé. “En we hebben twee rampjaren achter de rug door de droogte. Door lange droge periodes kampen we ook met verzilting: het oppervlaktewater wordt dan steeds zouter. Vanaf een bepaald zoutgehalte wordt landbouw gewoon onmogelijk. Dat is een gigantisch probleem, maar mensen beseffen dat nog niet.”
De gouverneur heeft een aanbesteding uitgeschreven om bij droogte met drones te vliegen over de velden. “Om beter te kunnen controleren of iedereen zich wel aan het oppomp- en sproeiverbod houdt tijdens droogteperiodes”, zegt hij. “Nu zien we dat mensen nog te vaak hun laars lappen aan die waarschuwingen.”
Ook het droogteplan dat de Vlaamse regering goedkeurde net voor de paasvakantie, moet helpen. Daarin staat onder meer dat Vlaanderen met duizend watersensoren de kwaliteit van het bodem-, grond- en oppervlaktewater gaat opvolgen. Maar Willems is niet onder de indruk. “Het is vooral een opsomming van wat nu al gedaan wordt. Er staat ook geen enkel budget in het plan.”
Volgens Willems moet de prijs van ons water naar omhoog. “Vergelijk het met je 4G-abonnement: dan heb je recht op een aantal bytes per maand. Ga je daarover, dan moet je serieus bijbetalen”, zegt hij. “Dat kan je ook met het watergebruik doen: enkel zo kan je het gedrag van grootverbruikers en verspillers veranderen.”
Kunnen een paar fikse buien het probleem niet oplossen?
“Neen”, zegt professor Waterbouwkunde Patrick Willems (KU Leuven). “Om een achterstand van 150 millimeter water goed te maken, moet het echt een tijdlang veel meer regenen dan gewoonlijk. Dus niet: af en toe een fikse plensbui van een uurtje. We hebben echt een tijdlang vochtig weer nodig om de balans te herstellen.”
Is de toestand overal in Vlaanderen even erg?
“Uit onze metingen blijkt dat de grondwaterstanden het laagst zijn in Vlaams-Brabant en Limburg”, zegt Katrien Smet van de Vlaamse Milieumaatschappij.
“Maar het tekort in neerslag van 150 millimeter geldt voor heel Vlaanderen”, zegt Willems. “We krijgen er dus allemaal mee te maken als het nog lang droog zou blijven.”
Kampt de natuur ook met droogtestress?
“Jazeker”, zegt Hendrik Moeremans van Natuurpunt. “Vooral de vogels hebben het moeilijk: de poelen en plassen waar ze water halen, staan droog. Heel wat vogels zijn in de weer met hun nest of moeten jongen voeden. Daar moeten ze topfit voor zijn, en daar hebben ze water voor nodig. We raden mensen aan om een schaaltje met water in hun tuin te zetten.” Ook de planten krijgen stress van de droogte. “Als het droog blijft, gaan de planten ook minder nectar geven, en dat is slecht voor de vlinders en bijen.”
Anderzijds: omdat al die poelen droog staan, zijn er ook weinig muggen.
Als het niet uit de lucht valt, kunnen we het water dan niet elders halen?
Uit de zee misschien, zegt gouverneur Decaluwé. “Ik zie veel potentieel in een proefproject om zeewater te ontzilten: het zout eruit halen om het drinkbaar te maken”, zegt hij.
De Blauwe Cluster, een groep van bedrijven die zich toelegt op nieuwe technologische ontwikkelingen in de Noordzee, moet nu nagaan of dat haalbaar is aan onze kust. Onderzoek van de UGent heeft al aangetoond dat het theoretisch wel kan, al is het wel duur. “Maar op termijn wordt het onvermijdelijk, net omdat droge periodes vaker gaan voorkomen”, zegt onderzoekster Marjolein Vanoppen.
Is dit nu te wijten aan de klimaatverandering?
Waarschijnlijk. De grote droogte van vorig jaar was het gevolg van een hogedrukgebied dat “geblokkeerd” zat boven onze contreien. Die blokkage kwam door een “luie” straalstroom: dat is een zeer sterke wind die op grote hoogte waait en een grote impact heeft op ons weer. Die stroom zwakt af als de temperatuurverschillen tussen de polen en evenaar kleiner worden als gevolg van de opwarming van de aarde. Dat vergroot de kans dat sommige gebieden langer onder één hoge- of lagedrukgebied kunnen liggen. Dan krijg je dus een zeer lange periode met droog weer, zoals het weer dat vorig jaar grote delen van Europa in zijn greep had.
