Vragen om uitleg over de onteigening van blanke boeren in Zuid-Afrika

De voorzitter

De heer Janssens heeft het woord.

Minister-president, de toestand in Zuid-Afrika is al enige tijd precair, met name voor de blanke boeren. Bijna dagelijks is er sprake van ‘plaasaanvallen en -moorden’ waarbij de Afrikaner boerengemeenschap wordt geconfronteerd met gruwelijke gewelddaden. Bovendien wonen die boeren voornamelijk geïsoleerd, buiten de stad, waar ze amper bescherming genieten. Er wordt al eens gezegd dat landbouwer in Zuid-Afrika momenteel zowat het gevaarlijkste beroep ter wereld is.

Maar het wordt nog erger, want vorige week, op 27 februari, heeft het Zuid-Afrikaanse parlement een motie aangenomen om land van blanke boeren in beslag te nemen zonder hen daarvoor te moeten vergoeden. Het gaat om een voorstel van grondwetswijziging zodat onteigeningen van land mogelijk worden zonder enige financiële compensatie. Het voorstel werd in het parlement met een overweldigende meerderheid van 241 op 324 stemmen aangenomen.

Initiatiefnemer van die motie was Julius Malema van de extreemlinkse Economic Freedom Fighters (EFF), een marxistisch parlementslid dat momenteel in de oppositie zit. De man kwam eerder al in opspraak door – niet eens omfloerste – oproepen tot geweld tegen blanke boeren in Zuid-Afrika.

Veel verontrustender nog is dat het voorstel werd goedgekeurd door regeringspartij ANC. De nieuwe Zuid-Afrikaanse president, Cyril Ramaphosa, kondigde bij zijn aantreden aan dat hij de overdracht van land van blanke naar zwarte eigenaars zou versnellen. Dat zou met dit voorstel realiteit worden.

Helaas wordt hierover amper bericht in onze media. Het stilzwijgen in zo ongeveer alle Europese media is mijns inziens veelzeggend. Berichten over wat de blanke bevolking van Zuid-Afrika wordt aangedaan door de zwarte bevolking, is blijkbaar taboe. Dat is zeer jammer, want die journalistieke zelfcensuur is mijns inziens betreurenswaardig. Wat nu gebeurt en nog staat te gebeuren in de komende weken en maanden, is toch erg verontrustend. De laatste ontwikkelingen zijn zeer zorgwekkend.

Ik wil alleen nog maar verwijzen naar de catastrofale gevolgen van een eerdere gelijkaardige situatie in Zimbabwe. Daar werden gelijkaardige initiatieven genomen, die hebben geleid tot een economische crisis die tot op vandaag nog steeds voortduurt.

Minister-president, uiteraard heeft Vlaanderen banden met Zuid-Afrika. Er is een bilaterale samenwerking, er is samenwerking in het kader van enkele specifieke thema's, er is ontwikkelingssamenwerking en dergelijke meer.

Het lijkt mij gepast om hierover een aantal pertinente vragen te stellen. Hoe reageert u op deze ontwikkelingen in Zuid-Afrika? Zijn deze onteigeningen zonder compensatie volgens u in overeenstemming met het internationaal recht?

Indien u – zoals ik hoop te vermoeden – mijn bezorgdheden deelt, welke gevolgen hebben deze ontwikkelingen dan voor de samenwerking met Zuid-Afrika? Zal de Vlaamse Regering haar bezorgdheden desgevallend overmaken aan de Zuid-Afrikaanse regering?

Overweegt de Vlaamse Regering de hulp aan Zuid-Afrika stop te zetten indien de Zuid-Afrikaanse regering deze onteigeningen zonder compensatie doorzet?

De heer Hendrickx heeft het woord.

Voorzitter, minister-president, ik zal de schets van de problematiek door de heer Janssens niet herhalen. Ik deel grotendeels zijn inschatting dat de situatie zeer verontrustend is.

Ook voor mij is de link naar Zimbabwe duidelijk. Ik heb in het verleden de Zimbabwaanse situatie geregeld ter sprake gebracht hier. Uw voorganger, toenmalig minister-president Kris Peeters, stelde ondubbelzinnig dat Vlaanderen geen enkele steun zou verlenen aan projecten op landbouwgrond die op deze wijze werd onteigend. Ik ben zoals de heer Janssens zeer benieuwd naar uw inschatting van de situatie in ons partnerland. Inderdaad, dat is nog een extra gevoeligheid, Zuid-Afrika is een partnerland.

De motie beoogt grondwetsartikel 25 in versnelde en dwingende uitvoer te brengen. In hoeverre gaat dit gevolgen hebben voor onze samenwerking met het partnerland? Hoe evalueert u dit besluit?

Verder sluit ik me aan bij de vragen van de heer Janssens.

Minister-president Bourgeois heeft het woord.

Collega's, ik ben op de hoogte en deel uw bezorgdheid.

Op dinsdag 27 februari keurde het Zuid-Afrikaanse parlement een motie goed die oproept om artikel 25 van de grondwet over het eigendomsrecht te wijzigen zodat landonteigening zonder compensatie mogelijk wordt. Het gaat over een goedgekeurde motie of resolutie die oproept om die zaak te onderzoeken en bekijken.

Het ANC, de meerderheidspartij, heeft de motie mee goedgekeurd nadat een aantal amendementen waren ingediend en goedgekeurd. Ook de president zelf heeft zich een koele minnaar getoond van de resolutie. Hij vroeg dat er verzachtende amendementen zouden worden toegevoegd.

Die amendementen houden in: één, dat het eerst moet worden voorgelegd aan een parlementaire commissie voor grondwettelijke herziening die ook publieke consultaties moet organiseren daaromtrent; twee, dat onteigeningen enkel kunnen gebeuren op een manier die de landbouwproductie en de voedselzekerheid verhogen. Dat is ingegeven door de zorg die de president – denk ik – deelt na de onteigeningen in Zimbabwe waarna de graanschuur van Afrika ineengestort is. Het gaat momenteel nog niet over een wetsvoorstel tot grondwetswijziging. Er is een procedure opgezet waarmee die commissie aan het werk moet gaan en met aanbevelingen moet komen. Daarna gaat het naar het parlement als men daarmee wil doorgaan.

Er is een tweederdemeerderheid in de National Assembly vereist. Als het wetsvoorstel zou raken aan de bevoegdheden van de provincies of aan de Bill of Rights, hoofdstuk 2 van de Zuid-Afrikaanse grondwet, wat hier het geval is, moeten bovendien zes van de negen provincies in de National Council of Provinces zich akkoord verklaren. Ik wijs erop dat het recht op eigendom en het verbod op onteigeningen zonder compensaties zijn opgenomen in artikel 25 van de Zuid-Afrikaanse grondwet, wat onder de Bill of Rights valt. Er ligt nog geen voorstel of stemming voor. Ik heb gemerkt dat president Ramaphosa op 1 maart 2018 ter zake kalmerende taal heeft gesproken in het National House of Traditional Leaders.

Dit belet ons niet de situatie op te volgen. We moeten op dit vlak behoedzaam zijn. We zullen dit nauwgezet opvolgen. Er zijn twee mogelijke initiatieven. Ik zal contact opnemen met minister Reynders, die ook al heeft verklaard dat hij deze evolutie nauwgezet zal opvolgen. Ik zal de Zuid-Afrikaanse autoriteiten vragen de internationale verplichtingen na te leven. Ik vind dat Vlaanderen zich op dit punt mag positioneren. Wellicht kunnen we op een krachtiger manier gezamenlijk stelling innemen. Het recht op eigendom is opgenomen in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en in regionale mensenrechtenverdragen, waaronder het Afrikaans Handvest van de Rechten van de Mens en de Volkeren. We moeten dit goed opvolgen en we moeten ons inzake initiatieven proberen te aligneren met de federale overheid.

Ik voeg hieraan toe dat op dit ogenblik geen wetsvoorstel voorligt. Dit zou misschien aanleiding kunnen zijn om te komen tot een vorm van parlementaire diplomatie, wat deze commissie ambieert. De commissie heeft Zuid-Afrika bezocht. Het gaat om een parlementair initiatief. Er is op dit ogenblik geen regeringsinitiatief of presidentieel initiatief. Dit zou de ideale gelegenheid kunnen zijn om een initiatief inzake parlementaire diplomatie te nemen.

Mijnheer Janssens, u hebt me gevraagd of ik de samenwerking zal stopzetten indien we in deze situatie terechtkomen. Ik vind het nu veel te vroeg om hierop te antwoorden. We zitten absoluut niet in die fase. Ik zal nu niet op ‘als’-vragen antwoorden. We moeten nagaan hoe de situatie zal verlopen. Zoals ik al heb verklaard, moet een procedure voor de commissie worden gevolgd. De commissie heeft de opdracht gekregen consultaties te houden. Daarover zal worden teruggekoppeld. Ondertussen kunnen er diplomatieke en eventueel parlementaire contacten zijn. Waar mogelijk, kunnen we wijzen op de naleving van de internationale verplichtingen die zijn vastgelegd in verdragen die ook Zuid-Afrika binden.

Minister-president, ik denk dat we eens over uw voorstel moeten nadenken. We zullen tijdens de regeling van de werkzaamheden moeten nagaan in welke vorm we dit kunnen gieten.

De heer Janssens heeft het woord.

Minister-president, ik ben tevreden dat u mijn bekommernissen deelt. Ik ben minder positief gestemd wanneer het gaat om wat u de verzachtende amendementen noemt die de Zuid-Afrikaanse president zou hebben aangebracht aan de motie die een zeer grote meerderheid, meer dan twee derde van de volksvertegenwoordigers, in het Zuid-Afrikaans Parlement heeft goedgekeurd. Ook met die verzachtende omstandigheden komt de goedgekeurde motie er nog steeds op neer dat de blanke boeren moeten kunnen worden onteigend zonder enige vorm van compensatie. Dit is niet meer of niet minder dan een door de overheid georganiseerde diefstal.

U moet contact opnemen met de Zuid-Afrikaanse autoriteiten om officieel uw bekommernissen te delen. U kunt dat desnoods in samenwerking met de Federale Regering doen, maar u moet deze problematiek tijdens formele en informele internationale ontmoetingen aanklagen.

U hebt verklaard dat Zuid-Afrika op het vlak van ontwikkelingssamenwerking voor Vlaanderen een belangrijk partnerland is. Het is natuurlijk een land waarmee we enige verwantschap hebben. Het is dan ook opportuun deze ontwikkelingen zeer nauwgezet in de gaten te houden.

Als ik de berichtgeving hierover mag geloven, is een procedure op gang gezet. De commissie Grondwetsherziening van het Zuid-Afrikaans Parlement moet het een en het ander onderzoeken en moet uiterlijk 30 augustus 2018 aan het Zuid-Afrikaans Parlement rapporteren. Het is absoluut noodzakelijk dat we vanuit Vlaanderen en dat u vanuit uw functie onze bekommernissen overmaken aan de Zuid-Afrikaanse president. We kunnen vanuit het Vlaams Parlement een gelijkaardig initiatief nemen. Ik wil dat zeker steunen.

Het moet echter duidelijk zijn dat ik van mening ben dat we alle steun die we aan dit land geven, moeten herbekijken indien Zuid-Afrika deze plannen effectief zou doorzetten.

Wat mij betreft, is het onmogelijk dat we nog miljoenen euro’s aan Vlaams belastinggeld investeren in een land dat op een dergelijke wijze met zijn burgers omgaat en land in beslag neemt zonder daarvoor enige vergoeding te betalen of zonder rekening te houden met allerlei principes inzake democratie, de rechtsstaat en dergelijke.

De heer Hendrickx heeft het woord.

Minister-president, ik noteer wat uw visie ter zake is. U wilt samenwerken met de federale overheid. U zult minister Reynders contacteren om dit verder aan te kaarten. We zijn zelf een belangrijke donor en we zullen ook zelf verdere initiatieven nemen. Met betrekking tot de nauwgezette opvolging waar u werk van zult maken, neem ik aan dat u ook onze algemeen afgevaardigde in het land zult contacteren en zult vragen een vinger aan de pols te houden, zodat we heel nauwgezet op de hoogte blijven van elke evolutie ter zake.

Ik wil niet op de feiten vooruitlopen en stellen dat we alle hulp moeten intrekken indien dit ginds wordt voortgezet. Ik heb er vertrouwen in dat we dit, eventueel met een paar parlementaire initiatieven, verder kunnen opvolgen en dat het de goede kant zou kunnen opgaan.

De heer Kennes heeft het woord.

Voorzitter, als het over Zuid-Afrika gaat, zou het natuurlijk aangenamer zijn indien we ons vandaag zouden kunnen toespitsen op Woordfees, dat deze dagen met de samenwerking van Vlaanderen en Nederland in Stellenbosch plaatsvindt. Er hebben zich echter wat donkere wolken boven het land samengetrokken. De presidentswissel van Jacob Zuma naar Cyril Ramaphosa wordt door deze mogelijke landhervorming overschaduwd.

We moeten dit natuurlijk in een historisch perspectief durven en kunnen plaatsen. De wetten die een overgroot gedeelte van de oppervlakte heeft toevertrouwd aan blanken om daar landbouw- of andere activiteiten uit te oefenen, dateren uit 2013. Onder de Britse dominantie over Zuid-Afrika is natuurlijk het een en het ander misgelopen. Er is toen natuurlijk weinig rekening gehouden met de rechten van de zwarten die daar waren gevestigd en die het land in gebruik hadden.

Vandaag gelden echter andere normen. Zuid-Afrika heeft een moderne grondwet en de vreselijke voorbeelden in een aantal buurlanden hebben aangetoond waar het absoluut niet naartoe mag gaan. Collectiviseringsinitiatieven of het weggeven van vruchtbare gronden die mensen bewerken aan andere mensen die hier niet op zijn voorbereid, leiden tot catastrofes waar niemand beter van wordt. Dat is gebeurd in Zimbabwe, maar ook in heel veel andere landen in de wereld. Marxistisch geïnspireerde landbouwprojecten hebben nog nooit tot enige voedselzekerheid kunnen bijdragen.

Minister-president, ik ben blij met uw initiatief en uw stelling dat u dit verder zult aankaarten. We zijn nog niet zo ver dat de aangekondigde initiatieven wet worden. Volgens mij moet vanuit veel landen in de wereld een signaal worden gegeven dat dit de Zuid-Afrikaanse welvaart en voedselveiligheid enorm zou bedreigen. Indien de onteigeningen op deze manier zouden worden doorgedreven, zou dit van Zuid-Afrika ook een onveilige partner voor investeringen maken. Dat is absoluut een goed signaal dat op veel plaatsen moeten worden gegeven.

Tegelijk moeten we er ook begrip voor hebben dat er op een democratische en volgens de rechtstaat conforme manier meer mensen toegang hebben tot landbouw. Daar is ook werk aan de winkel. In het verleden heeft Vlaanderen initiatieven genomen in het kader van landbouwondersteuning. Nu is dat toegespitst op Malawi. De initiatieven in Zuid-Afrika zijn niet altijd succesvol geweest. Dat moeten we ook erkennen. Dat is in het verleden zo gebleken. Maar het blijft natuurlijk een acuut punt dat een hervorming, een landherverdeling, ook deel uitmaakt van de toekomst en de stabilisatie van dit land, maar dat moet gebeuren op manieren die conform de eigen grondwet zijn en conform wat vandaag internationaalrechtelijk gebruikelijk is. Daar is werk aan de winkel. We moeten dat aankaarten, en ik ben blij dat de minister-president de ernst van de zaak ook onderkent.

De vragen om uitleg zijn afgehandeld.