Natuurbehoud en de toenemende wereldbevolking voeden kan samengaan

2021 staat voor de deur maar laten we even vooruitspoelen naar 2050. De toegenomen wereldbevolking (prognose: bijna 10 miljard mensen) heeft meer voedsel nodig. Dat zal veel landbouwgebied vergen, grond die ten koste gaat van de ­natuur.

Een internationale groep van wetenschappers maakt zich sterk dat we natuur kunnen behouden, zonder de voedselvoorziening in het gedrang te brengen. Maar dat zal volgehouden inspanningen vergen. Dat schreven ze onlangs in Nature Sustainability.

De onderzoekers becijferden eerst hoeveel land er in het gedrang is. Ze maakten daarvoor gebruik van satellietbeelden met de recente veranderingen in landgebruik. Ze trokken de lijn door aan de hand van vooruitzichten over hoeveel agrarisch gebied ieder land denkt nodig te hebben de komende ­decennia. Uniek voor deze aanpak was een fijnmazig geografisch ­model dat de aarde opdeelde in vierkanten van 1,5 kilometer.

Zo kwamen de wetenschappers tot de voorspelling dat er 3,35 miljoen vierkante kilometer extra landbouwgrond ingenomen zal worden tegen 2050. Ter vergelijking: België is ongeveer 30.500 vierkante kilometer groot. Die ­expansie is nodig omdat de wereldbevolking niet alleen toeneemt maar er ook meer mensen een ‘rijk’ eetpatroon op nahouden. Dat vereist meer agrarisch areaal.

De gevolgen voor de leefgebieden van de wilde dieren zijn groot. Van de bijna 20.000 diersoorten (amfibieën, vogels en zoogdieren) die de onderzoekers in rekening brachten, ziet bijna 90 procent zijn leefgebied krimpen. Voor 1.280 soorten loopt dat verlies op tot een kwart of meer. Zij lopen het risico uit te sterven, hoewel de meeste ­ervan niet eens op de lijst met ­bedreigde soorten staan.

Het grootste habitatverlies doet zich voor in Afrika ten zuiden van de Sahara en in de Atlantische wouden in het zuidoosten van Brazilië. ‘Hier worden ecosystemen aangetast die in grote mate bijdragen aan de biodiversiteit in de wereld’, ­noteren de wetenschappers.

In andere delen van de wereld, zoals in Europa, zal er veeleer habitat bijkomen door een waarschijnlijke afname van het agrarisch ­gebied en hogere oogstopbrengsten. Maar er zal veel tijd overgaan voor die gebieden weer ‘natuurlijk’ zijn.

Voor de onderzoekers is de uitdaging duidelijk: om de habitats te redden moet de vraag naar landbouwgrond afnemen. Maar hoe rijm je dat met de groeiende vraag naar voedsel? Daarvoor schuiven ze vier scenario’s naar voren.

Eén: de oogsten moeten meer opbrengen per hectare, vooral in Afrika. Twee: we moeten evolueren naar een dieet met minder dierlijke producten (vlees, zuivel). Drie: voedselverspilling moet gehalveerd worden. Vier: er moet een ruimtelijke planning komen die waardevolle natuur vrijwaart van agrarische expansie.

Als we deze vier strategieën combineren, kunnen we de behoefte aan akkerland met 3,4 miljoen vierkante kilometer reduceren. Gemiddeld blijft het verlies aan habitats dan beperkt tot 1 procent of minder. Vooral de soorten die het meest te lijden hadden onder een ‘voortdoen zoals we bezig zijn’ plukken hier de vruchten van. Slechts 33 diersoorten krijgen nog te maken met een verlies aan leefgebied van meer dan een kwart. Een stuk minder dan de 1.280 uit het onveranderde patroon.

‘Preventieve inspanningen ­betekenen een hele uitdaging, maar ze zijn onvermijdelijk als we bepaalde soorten willen redden’, schrijven de auteurs. Natuurbescherming zal nodig blijven, maar ze zal op zich ontoereikend zijn in het grote plaatje.

‘Dat we het habitatverlies kunnen stoppen is een hoopgevende conclusie’, reageert bioloog Olivier Honnay (KU Leuven). Hij is gespecialiseerd in natuurbehoud en was niet bij het onderzoek betrokken. De studie looft hij als ‘zeer degelijk, met een indrukwekkende dataset’.

Hij wijst wel op de regionale verschillen. Zo zal de productiviteit van de landbouw in Sub-Sahara Afrika moeten verdrievoudigen. ‘De beste manier om de biodiversiteit daar te behouden is massaal ­investeren in de duurzame intensivering van de landbouw, mét actieve bescherming van de habitats.’

Wat staat ons in Europa te doen? ‘Het ruimtebeslag door landbouw terugdringen, een ander dieet aannemen en de voedselverspilling tegengaan’, zegt Honnay. ‘In Europa gaat bijna een kwart van alle geproduceerde calorieën ergens in de voedselketen verloren. De helft daarvan op het bord van de consument. Als we daar iets aan doen, kunnen we hier weer landbouwland aan de natuur teruggegeven.’

Een punt van kritiek: de auteurs hebben geen rekening gehouden met de niet geringe effecten van de klimaatverandering. Dat geven ze ook expliciet toe in het artikel. ‘Daardoor zijn hun voorspellingen mogelijk wat te rooskleurig.’