Strijden om het bord

Michelle Icahn staat model voor een nieuwe generatie investeerders, die in de vleesindustrie een omslag proberen te ­bewerkstelligen naar het model van wat er in de energiesector gebeurd is. De oproepen om via het verleggen van geldstromen de energiewereld in een klimaatvriendelijkere richting te stuwen, hebben vruchten afgeworpen. Wereldwijd staan banken ­onder druk om steenkoolontginners niet langer te financieren en om geen geld meer te steken in nieuwe projecten voor olie en gas. Ook stromen onder impuls van klimaatbewuste beleggers vele miljarden naar duurzame beleggingsfondsen.

De financiële wereld heeft tot nu toe minder aandacht gehad voor de klimaat­aspecten van de voedingsindustrie. Die zijn nochtans overduidelijk. De productie van vlees en zuivel versnelt de klimaatverandering, onder meer door de methaan­uitstoot van runderen. Methaan is een broeikasgas dat tachtig keer schadelijker is dan koolstofdioxide (CO2). Zo’n 15 procent van de wereldwijde broeikasgasuitstoot heeft te maken met veeteelt.

Steaks en bacon op klimaattop

‘Als we het koolstofbudget (de hoeveelheid CO2 die we nog mogen uitstoten om de klimaatopwarming tot 1,5 graad te beperken, red.) willen respecteren, is ingrijpen in de voedselketen goedkoper dan ingrijpen in de energievoorziening’, zegt Robert Boer, die werkzaam is bij de Zwitserse impact ­investor Blue Horizon. Die legt zich toe op investeringen in klimaatvriendelijke voedings­bedrijven. ­‘Eigenlijk is het te gek voor woorden dat er op de klimaatconferentie in Glasgow ­gewoon steaks en bacon werden gegeten’, zegt hij. Dat de aandacht van de financiële gemeenschap tot nu toe vooral naar energie is gegaan, begrijpt hij wel. ‘Voedsel is cultureel bepaald en persoonlijker, en dus ingrijpender. Energie staat verder van ons persoonlijke leven.’

In de westerse wereld komen er geen kilo’s meer bij qua vleesconsumptie. Het vleesbedrijf Vion heeft een van zijn Nederlandse slachthuizen omgebouwd tot een productie-eenheid voor producten op basis van plantaardige eiwitten
Blue Horizon heeft samen met de Boston Consulting Group in kaart gebracht wat er nodig is om de voedingsindustrie klimaatvriendelijker te maken. Het centrale begrip daarbij is de eiwittransitie: de verschuiving van dierlijke eiwitten uit vlees en zuivel naar alternatieve eiwitten uit peulvruchten, micro-organismen of celculturen. De CO2-uitstoot door plantaardige ­eiwitproductie is twaalf maal kleiner dan bij de productie van eenzelfde hoeveelheid rundvlees, en negen maal kleiner dan bij varkensvlees. Naar analogie van het begrip ‘peak oil’ in de energiewereld, praten ­investeerders over ‘peak meat’ – het ­moment waarop de vleesconsumptie zal ­afnemen in plaats van toenemen. De alternatieve eiwitten zullen pas kunnen doorbreken als ze zowel qua smaak, mond­gevoel en prijs vergelijkbaar zullen zijn met dierlijke eiwitten, voorspelt het rapport. Voor zuivel is dat moment dichterbij dan bijvoorbeeld voor biefstuk.

Niet alleen ‘peak meat’ is een begrip dat ontleend is aan de energietransitie. Dat geldt ook voor ‘stranded assets’. Met die term worden olievelden aangeduid die niet kunnen worden ontgonnen als het koolstofbudget ­gerespecteerd wordt. Het zou kunnen dat slachthuizen, kippenstallen en vleesfabrieken dezelfde weg opgaan. Veel hangt daarbij af van maatregelen zoals een CO2-prijs en andere vormen van overheidsregulering.

Kraamhokken voor varkens

Een concreet voorbeeld van ‘stranded ­assets’ zijn de kraamhokken voor varkens waarover Icahn McDonald’s tot de orde riep. ‘Varkensbedrijven staan onder toenemende druk van het publiek en activisten over het gebruik hiervan. Omdat deze stallen 25 jaar meegaan, kunnen ze stranded assets worden voor het einde van hun ­levensduur’, schreef het FAIRR Initiative, een netwerk van financiële instellingen die risico’s in de voedingsindustrie identificeert. Dat financiële mastodonten als Fidelity, Credit Suisse en HSBC lid zijn van het netwerk, toont aan dat er groeiende aandacht is voor het thema.

‘Langzaam maar zeker dringt in de ­financiële wereld het besef door dat de voedingstransitie evenveel aandacht verdient als de energietransitie’, zegt Boer. ‘Ik werkte vroeger voor het sustainable and impact investing team van UBS. Aanvankelijk was er wat scepticisme als ik over de eiwittransitie begon. Maar toen makers van plantaardige hamburgers als Impossible Foods geld gingen ophalen en Beyond Meat naar de beurs trok, zijn de ogen van Wall Street opengegaan. Veel banken en financiële dienstverleners staan er nu veel positiever tegenover. Elke grootbank heeft nu wel zijn eigen rapport opgesteld om op te sturen naar vermogende beleggers.’

Ook voedingswetenschapper Frederic Leroy (Vrije Universiteit Brussel) ziet het een en ander bewegen. Hij noemt het FAIRR Initiative ‘heel invloedrijk’. Het wordt geleid door Jeremy Coller, een 64-jarige veteraan uit de Londense City die stopte met vlees eten toen hij 12 was. ‘Via ­financiële agenda’s wordt druk gezet op de vleesindustrie’, zegt Leroy. Een aantal organisaties heeft zich vorig jaar verenigd in het Good Food Finance Network, waar ook Rabobank, de Verenigde Naties en de ­Wereldbank bij betrokken zijn.

Grote doorbraak

‘De verlaging van de ecologische voet­afdruk in het traject tussen de boer en het bord is een belangrijk investeringsthema geworden’, schrijft ook ING in een rapport over de eiwittransitie. De bank vergelijkt de voedingsindustrie met de autoproducenten. ‘Plantaardige vlees- en zuivelvervangers en de elektrische auto hebben allebei de potentie om de traditionele sector grondig op te schudden.’ In beide gevallen is het klimaatvriendelijke alternatief vooralsnog duurder en minder gebruiksvriendelijk. De grote doorbraak zal er pas komen als parity is bereikt – gelijkwaardigheid in kosten en gebruikservaring. Maar de sector ziet in dat status quo geen optie is voor wie het klimaat ernstig wil nemen.

‘Het gaat vaak om een strategische keuze’, zegt Thijs Geijer, de ING-econoom die het rapport heeft opgesteld. ‘Deze bedrijven willen meebewegen met de consument. Dankzij de sterke groei heeft plantaardig voedsel een eigen plek gevonden. In de traditionele categorieën is er niet zoveel groei meer, dus grote bedrijven zetten graag in op een categorie die wel nog snel in omvang toeneemt.’

Hij bevestigt dat ‘peak meat’ een issue is. ‘Het voedingspatroon verschuift, in de westerse wereld komen er geen kilo’s meer bij qua vleesconsumptie.’ Ook ‘stranded assets’ zijn hier en daar al realiteit. Het vleesbedrijf Vion heeft een van zijn Nederlandse slachthuizen omgebouwd tot een productie-eenheid voor producten op basis van plantaardige eiwitten.

In januari deed een onderzoeker van Morgan Stanley Capital International (MSCI) samen met Blue Horizon een ­poging om te berekenen wat er op het spel staat. Van de 485 voedingsbedrijven die MSCI onder de loep nam, halen er nu slechts 6 meer dan de helft van hun omzet uit plantaardige voedingsproducten. Hun klimaatrisico volgens een value-at-risk­berekening is 95 procent lager dan dat van de andere bedrijven. In een scenario waarbij de temperatuurverandering onder 1,5 graad blijft, heeft de risicoblootstelling ­betrekking op 295 miljard dollar aan marktwaarde, bleek toen de studiedienst de modellen hun werk lieten doen.

Beurswaarde onder druk

De Singaporese investeerder Arisaig Partners besliste twee jaar geleden enkele zuivelbedrijven te verwijderen uit zijn portefeuille. Om de verhoging van de wereldwijde temperatuur onder 1,5 graad te houden, moeten de productie en consumptie van zuivel en rood vlees dringend naar beneden, stelde het bedrijf vast. ‘Als de huidige beursgenoteerde zuivelbedrijven emissierechten voor hun uitstoot zouden moeten kopen, zou de gemiddelde winst met 50 procent dalen’, stelde het bedrijf in een artikel waarin de zuivelindustrie werd vergeleken met de steenkoolsector. ‘Net als steenkool, bestaan voor zowel rood vlees als zuivel betere alternatieven met een ­lagere ecologische voetafdruk.’

De klimaatrisico’s worden voor de voedingsindustrie steeds dreigender, zegt ­Robert Boer. ‘Overheden staan onder druk van burgers, die via rechtbanken maatregelen afdwingen die nodig zijn voor de klimaatagenda. Kijk naar wat Urgenda voor elkaar heeft gekregen via de klimaatzaak. Rechtbanken spelen ook in het stikstof­debat een belangrijke rol: in landen als ­Nederland en België is nu beslist om de veestapel af te bouwen.’

Het meest zichtbare doelwit van de ontluikende divestment-beweging is tot nu toe de Braziliaanse vleesproducent JBS. De Scandinavische vermogensbeheerder Nordea Asset Management verkocht in 2020 zijn aandelen van dit bedrijf, omdat het in verband werd gebracht met de ontbossing in het Amazonegebied. Andere aandeelhouders, waaronder het Noorse pensioenfonds Kommunal Landspensjonskasse en de Britse bank HSBC, dreigden het voorbeeld te volgen. JBS heeft sindsdien zijn duurzaamheidsimago proberen op te poetsen, onder meer door de Nederlandse ­producent van vleesvervangers Vivera over te nemen.

Robert Boer: ‘Van dit soort bedrijven komt de beurswaarde onder druk te staan als ze niet diversifiëren. Ze proberen een uptick mee te krijgen van de hoge waardering van plant-based bedrijven. Maar ­bedrijven die zich alleen nog op dierlijke voeding richten, komen onder druk. De ­risico’s zijn groot, niet alleen door het klimaat en overheidsregulering, maar er zijn nu ook risico’s met de aanvoerketens en ziektes zoals de vogelgriep.’

Bij vleesbedrijven is de oude generatie vaak nog conservatief, weet Boer. ‘De jongeren willen wel inzetten op de transitie. Als de volgende generatie vegetarisch eet, wat gebeurt er dan met het vlees­bedrijf?’