Nieuw VN-klimaatrapport zet situatie op scherp

Het VN-klimaatpanel (IPCC) brengt sinds begin jaren negentig met duizenden wetenschappers de opwarming van de aarde in kaart. Door die enorme inspanningen is de klimaatverandering het meest wetenschappelijk onderbouwde probleem dat we kennen.

Maar de realiteit haalde de wetenschap ondertussen in, want de impact en de risico’s van de opwarming vertonen zich sneller en intensiever dan de eerste modellen en rapporten voorspelden. In 2013 al moest het IPCC daardoor een nieuwe kleur aan haar grafieken toevoegen. Rood volstond niet meer om de steeds grotere risico’s aan te duiden en dus kwam er paars bij.

Vandaag ligt het Syntheserapport van het Zesde Beoordelingsrapport op tafel. Het is het sluitstuk van een cyclus van zes rapporten die het IPCC sinds 2016 afleverde. Vorige publicaties gingen over de opwarming zelf, de impact en oplossingen. In het syntheserapport worden al die onderwerpen aan elkaar verbonden.

Samengevat concludeert de zesde onderzoekscyclus die het IPCC nu afrondt dat “de kans om een leefbare toekomst voor iedereen te garanderen steeds sneller aan het slinken is”, dat “snelle en verreikende transities in alle sectoren en systemen nodig zijn” en dat “de keuzes en maatregelen die we in dit decennium doorvoeren nu en nog voor duizenden jaren een impact hebben.” Willen we de opwarming onder de anderhalve graad houden, zoals in het Klimaatakkoord van Parijs is afgesproken, dan moet de uitstoot tegen 2030 gehalveerd zijn.

“Dit rapport is de last call van het IPCC want de volgende rapporten worden pas verwacht tegen 2030. Tegen die tijd zal dus al duidelijk zijn of de wereld erin is geslaagd de uitstoot nog tijdig drastisch te reduceren of niet”, zegt Kaisa Kosonen, gespecialiseerd in klimaat. Zij volgde voor Greenpeace de afronding van het nieuwste rapport in het Zwitserse Interlaken.

Daar hebben wetenschappers de laatste hand gelegd aan de teksten. Voor de Samenvatting voor Beleidsmakers deden ze dat met de delegaties van de landen die bij het VN-klimaatverdrag zijn aangesloten. De landen moeten woord voor woord goedkeuren, waarbij wetenschappers in de gaten houden dat de inhoud overeind blijft.

“Dat betekent dat je een week doet over twintig pagina’s”, zegt klimatoloog Philippe Huybrechts (VUB), auteur bij het IPCC. Maar het voordeel is dat overheden die hun goedkeuring hebben verleend dan achteraf niet ontkennen wat erin staat. Dat is belangrijk, want de samenvatting is de basis voor de volgende klimaatonderhandelingen in november in Dubai.

De inhoud van het syntheserapport is dus eigenlijk al bekend omdat het de wetenschappelijke consensus is uit de vorige rapporten. “Maar omdat er zoveel jaren overheen zijn gegaan, is het goed dat de wereld anno 2023 een gebalde versie krijgt”, zegt Kosonen.

Zo zal zeer wellicht worden verwezen naar de bevinding dat de impact en effecten van de opwarming ‘sneller, meer wijdverspreid en intenser’ zijn dan eerder voorspeld. En dat de wereld op weg is naar ‘onherroepelijke’ niveaus van opwarming waarvan de vernielende impact zeer snel onvermijdelijk aan het worden is. We evolueren naar een wereld die zo’n drie graden warmer is. Dat zou onder andere betekenen dat we de ijskappen van Groenland en West-Antarctica onherroepelijk verliezen. Zelfs een gunstiger scenario van 1,9 graad opwarming betekent onder andere dat de helft van de mensheid tegen 2100 blootstaat aan levensbedreigende klimaatcondities door extreme hitte en vochtigheid.

Ook heeft het IPCC in deze onderzoekscyclus de grote ongelijkheid blootgelegd. De sterfte door klimaatextremen tussen 2010 en 2020 was bijvoorbeeld vijftien keer groter in kwetsbare regio’s dan in de minst kwetsbare streken. Ondertussen zijn slechts tien procent van de rijkste huishoudens verantwoordelijk voor driekwart van de uitstoot.

Verwacht wordt dat het syntheserapport meer focus legt op de toekomst, op wat we nog kunnen doen om het ergste te vermijden. “De wetenschap stelt vast dat we vandaag meer dan ooit alle methodes in handen hebben om de uitstoot in te perken. Die middelen, zoals hernieuwbare energie, zijn ondertussen ook veel goedkoper dan we hadden verwacht”, zegt Kosonen.

Onder andere daarom stelt het IPCC dat onder anderhalve graad blijven wel nog mogelijk is, ook al wordt dat door sommigen al gezien als een gepasseerd station. In sommige modellen overschrijden we wel even die anderhalve graad, om daarna weer te zakken.

De belangrijkste oplossingen zijn nog veel meer zonne- en windenergie, bescherming en herstel van bossen en andere ecosystemen, energie-efficiëntie en klimaatvriendelijke voedselproductie. Ook fossiele brandstoffen snel uitfaseren is essentieel.

“Deze rapporten zijn door de jaren heen steeds onthutsender geworden”, zegt Joeri Thijs van Greenpeace. “Maar het IPCC blijft wel herhalen dat we in theorie nog de middelen hebben om tijdig het tij te keren en de rapporten bieden ook een wetenschappelijk zeer goed onderbouwde toolbox met de beste aanpak om de planeet leefbaar te houden. Dat zou er dan wel uitzien als een enorme, wereldwijde operatie, een gigantische opschaling van de groene inspanningen waarmee we gelukkig al stappen vooruit hebben gezet, een soort Marshallplan tot de tiende macht.”