The New York Times deed onderzoek naar de verdeling van gelden uit het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) in Centraal- en Oost-Europese landen. Onder meer Hongarije, Tsjechië, Slowakije en Bulgarije zijn onder de loep genomen. In totaal beslaat het onderzoek 9 landen. Vorig jaar besteedde de Europese Unie €58,82 miljard aan subsidies voor Europese boeren. Hiervan is €41,71 miljard bedoeld als directe inkomenssteun, wat maakt dat de landbouwsector goed is voor 37% van het budget.
Maffiapraktijken
Uit onderzoek van de krant blijkt dat een klein groepje politiek gedreven ondernemers in deze landen over veel grond beschikt, waarmee enorme hoeveelheden subsidie binnen worden geharkt. Als voorbeeld wordt de minister-president van Tsjechië genoemd. De Hongaarse president Viktor Orban zou zich schuldig maken aan het verdelen van staatsgrond (onder zijn familieleden en vrienden). De krant schrijft over maffiapraktijken in Slowakije en Bulgarije als het om 'land grabbing' gaat.
Een beetje bijzonder zijn de praktijken wel. Sommige bestuurders, zoals president Orban, zijn kritisch tegenover de Unie. Tegelijkertijd ontvangen ze tientallen miljoenen aan subsidie. Ook uit Brussel wordt krampachtig gereageerd als journalisten om gedetailleerde subsidiegegevens vragen. Dankzij het hanteren van allerlei constructies is bijna niet te achterhalen wie landeigenaar is. De Europese Unie is daarnaast niet scheutig met het verlenen van gegevens. Een deel van de informatie is van klokkenluiders en oud-medewerkers van de desbetreffende personen, die inmiddels een ondergronds bestaan leiden.
Klokkenluiders
Een van de klokkenluiders is de Hongaar Jozsef Angyan. Deze oud-overheidsmedewerker verklaart tegenover de krant dat president Orban honderden hectares rondom Boedapest onder zijn sympathisanten heeft verdeeld. Het is echter niet de eerste keer dat de president in opspraak raakt. Ook Hongaarse journalisten deden onderzoek naar het beleid van Orban.
Ook de Tsjech Andrej Babis valt heel wat te verwijten, zo schrijft de krant. Zijn landbouwbedrijf ontving in 2018 bijna €38 miljoen subsidiegeld. Zijn zaak is niet uniek. Zo'n 80% van het budget gaat naar 20% van de boeren, zo becijfert de krant. Met deze inkomsten worden weer politieke ambities gefinancierd, zoals die van Babis. In Bulgarije is het niet heel veel anders gesteld. De Bulgarian Academy of Science deed onderzoek naar Europese subsidiegelden en kwam tot de conclusie dat 75% van het budget naar slechts 100 bedrijven toe gaat.
Maffiosi wordt boer
Deze jaarlijkse miljoenenstroom creëert een agrarische maffia die op het platteland opereert. De overheid, boeren en de afnemers opereren onder allemaal 1 hoedje. In Bulgarije loopt hier inmiddels een rechtszaak tegen. In Slowakije besloot de Italiaanse maffia zelf boer te worden, aangezien het zo lucratief is. Journalist Jan Kuciak, die onderzoek deed naar deze zaak, werd samen met zijn vriendin vorig jaar vermoord.
Volgens de Amerikanen sluit Europa zijn ogen voor die praktijken. In een rapport (uit 2015) wordt geschreven dat het systeem waterdicht opereert. Op nationaal niveau houdt de Europese Commissie zich niet bezig met fraudezaken. Dat is aan de natie. Sterker nog, in bijvoorbeeld Hongarije is de wet zo aangepast dat grote bedrijven meer macht krijgen en daarmee meer recht op subsidiegelden hebben. De boeren die protesteren wordt pachtgrond afgenomen, of ze ontvangen minder steun en krijgen extra controles.
Papieren kwestie
Op papier werken overheden aan het bestrijden van corruptie. Zo heeft Hongarije een subsidieplafond ingesteld voor grote landbouwbedrijven. Echter, door bedrijven op te splitsen in meerdere BV's, en met meerdere bestuurders, is het plafond gemakkelijk te omzeilen. Op het gebied van wetgeving voldoet Hongarije aan alle regels (als het om grondverkopen gaat). De realiteit is echter dat het Europees Parlement meerdere malen is gewaarschuwd voor dubieuze grondhandel in het land.
Zolang het huidige GLB-systeem in stand blijft is het voor meerdere grote landeigenaren interessant om hun bedrijven uit te breiden, zo menen de journalisten. Zelfs zonder de grond te beboeren, wordt er winst gemaakt. Misbruik van het systeem is, volgens officieel antwoord van de Europese Commissie, aan de lidstaten om aan te pakken. In een land als Hongarije zelf is het een onderwerp geworden dat niet te bespreken valt en in de media wordt gemeden. Wie protesteert wordt hard aangepakt. Zo blijft de angstcultuur regeren.
