Net zoals elke Belg trok econoom Olivier Malay, docent economie en bedrijfsethiek aan de ULB, de jongste tijd grote ogen aan de kassa van de supermarkt. Ook u kon gisteren bij HLN lezen over de dure winkelkar, en hoe de prijs van voeding vorig jaar met liefst 12,7% toenam. En dus dook Malay voor de denktank Minerva in de jaarrekeningen van duizenden bedrijven. De perceptie dat de supermarkten een flink deel van de stijgende prijzen in hun zakken stopten, klopt alvast niet volgens de econoom, die ook op de studiedienst van ACV Voeding werkt. De supermarkten boekten een lagere winst in 2022 dan in de vier voorafgaande jaren. Onderling waren er wel verschillen — Colruyt en Aldi presteerden het best en Cora, Match en enkele kleine supermarkten maakten fors verlies — maar globaal gezien profiteerden de supermarkten niet van de inflatie. “Het kan voor hen nog veranderen op basis van de cijfers van het voorbije jaar, maar in 2022 waren het alleszins niet de supermarkten die de winst op zak staken. Wie dan wel? Dan komt de voedingsindustrie in beeld”, zegt Malay. “Daar profiteerden wel flink wat bedrijven van de algemene prijsstijgingen, en konden ze ook uitzonderlijk hoge winsten boeken in inflatiejaar 2022.”
Veel macht
De oorlog in Oekraïne, droogtes en de energiecrisis speelden volgens de econoom uiteraard hun rol in de gestegen prijzen, maar het lijkt er sterk op dat de grote voedingsbedrijven in ons land — die door hun positie machtig zijn in onderhandelingen bij klanten — onder het mom van ‘alles wordt duurder’ er nog een schep bovenop deden. “Voedingsbedrijven boekten in 2022 een winst van 2,67 miljard euro: zo’n 662 miljoen euro meer dan het jaar voordien. Een stijging met 33,2%. Maar achter het gemiddelde gaat een grote variatie schuil. Slechts 46% van de voedingsbedrijven realiseerde in 2022 meer winst dan in 2021.”
Als de studie zich beperkt tot de grote bedrijven met 200 werknemers en meer, wordt duidelijk dat zij de grootste hap wegnemen. Hun winsten stegen met 78% in 2022, goed voor 618 miljoen euro. Zoals op de Amerikaanse beurs de ‘magnificent seven’ in de techindustrie — waaronder Apple, Microsoft en Meta — al geruime tijd voor grote winsten en topnoteringen zorgen, beschrijft Malay in ons land ook zeven topbedrijven in de voedingssector die net in het jaar 2022 recordwinsten optekenden. Het gaat om het internationale voedingsgrondstoffenbedrijf Cargill, zetmeelproducent Tereos, pastamaker Soubry, de Tiense Suikerraffinaderij en aardappelverwerkers Clarebout, Agristo en Lutosa. Zij zagen — op de Tiense Suikerraffinaderij na — hun winsten in één jaar tijd vermenigvuldigen met soms wel een factor 4 tot 5. Clarebout ging zelfs van 1,3 miljoen euro gemiddelde winst in de vier voorafgaande jaren naar 167 miljoen in 2022. “Die grote bedrijven zijn de koplopers in hun sector en hebben veel macht op de markt”, zegt Malay. “In de aardappelindustrie hebben enkele grote bedrijven bijna de hele markt in handen. Ook speelt het mee dat de koplopers flink wat producten uitvoeren naar het buitenland, en daar mooie winsten op boeken.”
Graaiflatie
Als wetenschapper neemt Malay de term ‘graaiflatie’ — waarbij bedrijven hun prijzen sterker verhogen dan dat nodig is — niet graag in de mond. “Omdat het niet echt een wetenschappelijke definitie heeft. Als ik spreek als consument, dan denk ik wel dat er graaiflatie is ontstaan. Nogmaals: niet overal, want er zijn ook grote voedingsbedrijven die minder winst gemaakt hebben omdat hun kosten wél nog harder zijn gestegen dan hun inkomsten.”Olivier Malay, econoom (ULB)
Bij Fevia, de federatie van de Belgische voedingsindustrie, zijn ze niet laaiend enthousiast over de studie, die volgens hen aan ‘cherrypicking’ doet. “Door te focussen op de top van de winstgevende bedrijven en niet het totale plaatje te belichten schept de auteur een verkeerd beeld”, zegt Aurélie Gerth. “Wij baseren ons liever op cijfers van de Nationale Bank, die duidelijk aangeven dat de nettomarge in de voedingsindustrie met 2,76% minder dan de helft bedroeg van de totale verwerkende industrie in ons land.”
Gevoelig thema
De prijsstijgingen en de kritiek daarop zijn al geruime tijd een gevoelig thema in de economie. “Ik pleit niet voor een boycot van zulke bedrijven hé. Ik gebruik ook altijd Google (waarvan de jaarwinst in de tientallen miljarden loopt, red.) als ik surf op het internet”, zegt Malay. “Ik zeg alleen dat uit de balansen van heel wat grote voedingsbedrijven niet blijkt dat hun kosten zo hoog zijn opgelopen dat het de volledige verklaring is voor de gestegen prijzen. Ik hoef daar geen oordeel over te vellen, iets wat de overheid eventueel wel kan doen. Bij de banken en grote energiebedrijven is er al sprake van een overwinstbelasting, en dat zou dus ook bij voedingsbedrijven voor het jaar 2022 kunnen. Met dat geld kan je dan de energietransitie voor de boeren helpen betalen, of onze historisch grote staatsschuld aflossen.”Olivier Malay, econoom (ULB)
In dat geval zouden bedrijven kunnen redeneren dat het sop de kool niet meer waard is en dat ze de productie dan maar wat terugschroeven, met mogelijk nefaste gevolgen op de voedselprijzen en de tewerkstelling. “Dat kan”, zegt Malay. “En ik betwist ook niet dat grote bedrijven aanzienlijke winsten nodig hebben om te kunnen investeren in groei. Maar ik stel ook vast dat er grote voedingsbedrijven zijn die veel miljoenen uitkeren aan aandeelhouders.”
