Koolstoflandbouw (carbon farming) is erop gericht om bij wijze van klimaatmitigatie voor langere tijd koolstof (de C uit CO2) in de bodem of houtige biomassa vast te leggen én te verzekeren dat reeds opgeslagen koolstof ook opgeslagen blijft. Dat vergt bepaalde teeltpraktijken zols het telen van meerjarige gewassen, gewassen met intensieve beworteling en groenbedekkers, agroforestry en/of het aanbrengen van stabiele organische stalmest of compost.
HOE maen deze praktijken concreet kan waarderen, en hoe het verdienmodel te organiseren en daadwerkelijk op te schalen naar een breed win-winsysteem voor landbouwer, maatschappij en klimaat, dat was en is dé vraag.
Op 30 maart 2023 organiseren ILVO en het Departement Landbouw en Visserij hierover een interessante (Engelstalige) webinar. De roadmap naar koolstoflandbouw in Vlaanderen wordt er toegelicht en experten uit Finland, Nederland, Frankrijk, Italië en Denemarken bespreken hun lokale ervaringen met een vrijwillige koolstofmarkt en hun (sturende/adviserende) samenwerkingsverbanden.
Intussen is het Departement Landbouw en Visserij flink opgeschoten met het zogenaamd bodempaspoort en de daarin beschikbare Koolstoftool. Die tool verheldert op een handige, geautomatiseerde manier de mogelijkheden van de individuele landbouwer tot verhoging van de koolstofopslag op zijn percelen.
Roadmap schetst startpunt en stappen naar praktijkuitrol
ILVO en Departement Landbouw & Visserij stapten samen in het onderzoeksproject LIFE CarbonCounts, gefinancierd door het klimaatfonds en door EU, om een traject voor de opschaling van koolstoflandbouw uit te tekenen. In een systeemanalyse (ILVO mededeling D/2022/08) werden de verschillende componenten van verdienmodellen voor koolstoflandbouw verduidelijkt, en ook de rollen die verschillende stakeholders hierbij kunnen opnemen. Op basis van deze situatieschets is de roadmap uitgetekend, samen met de betrokken actoren, zeg maar het spoor dat kan leiden naar performante, duurzame, lokaal aangepaste systemen voor koolstoflandbouw, in lijn met de doelstellingen. Een sleutelelement is het aanduiden van een organisatie die het mandaat en de middelen krijgt om dit te coördineren en het creëren van een publiek-private samenwerkingsstructuur.
In deze publiek-private samenwerkingsstructuur worden drie netwerken onderscheiden die complementair zijn aan elkaar. (1) Het ‘navigatienetwerk’, waarin alle partijen (overheid, landbouwers, onderzoekers, de maatschappij en private bedrijven) vertegenwoordigd zijn. Het is onder meer de bedoeling dat het netwerk de stakeholders in Vlaanderen connecteert zodat ze kennis, standpunten en ervaringen kunnen uitwisselen, samen kunnen werken aan een narratief voor koolstoflandbouw en gezamenlijk naar oplossingen kunnen zoeken voor gedetecteerde knelpunten voor de praktische uitrol van koolstoflandbouw in Vlaanderen
(2) Het ‘MRV netwerk’ waarin wordt samengewerkt aan een gemeenschappelijke kennisbasis voor het betrouwbaar en kosten efficiënt monitoren van de koolstofopslag zonder grote administratieve overlast voor de landbouwers. (MRV – lees: meten, rapporteren, verifiëren van koolstoflandbouw) Hier ziet de roadmap een rol voor de landbouworganisaties, de adviesdiensten het beleid en het onderzoek.
(3) Het ‘financieringsnetwerk’ waakt er onder meer over dat verdienmodellen voor koolstoflandbouw financieel interessant blijven voor landbouwers en onderzoekt op welke wijze de winsten en risico’s eerlijk verdeeld geraken in een duurzaam verdienmodel voor landbouwers en betalende bedrijven. Drie stakeholdergroepen (landbouworganisaties, beleid en private organisaties en bedrijven actief in de vrijwillige koolstofmarkt) zijn hier aan zet.
Bodempaspoort en Koolstoftool
Het bodempaspoort is een digitaal instrument waarin landbouwers op een overzichtelijke manier informatie over de bodem van hun percelen terugvinden, op basis van data uit verschillende openbare data bronnen. De landbouwer kan ook eigen data van vb. bodemstalen zichtbaar maken via het data-toestemmingsdeelplatform DjustConnect.
De Koolstoftool is ontwikkeld tijdens het LIFE CarbonCounts project en is gebaseerd op de reeds bestaande Demetertool (mede-ontwikkeld door o.a. VLM, UGent en Departement Omgeving). De data die verzameld worden in het bodempaspoort op perceelsniveau kunnen in de Koolstoftool dienen om de verwachte evolutie van het koolstofgehalte in de bouwvoor te berekenen, rekening houdend met o.a. de gekende teeltrotatie en bodemtextuur van het perceel. ‘De landbouwer hoeft geen extra informatie en input te leveren en krijgt toch een idee over het verwachte koolstofgehalte van de bouwvoor van zijn perceel. Bovendien kan hij op elk perceel een aantal alternatieve scenario’s aanmaken waarbij vb. de teeltrotatie aangepast kan worden. De verschillende scenario’s zijn onderling vergelijkbaar en helpen om een koolstofopbouwende beslissing te treffen rond onder andere teeltplan- en rotatie.’
In de Koolstoftool is ook een berekening mogelijk van de koolstofopslag in de houtige elementen, zeg maar geïsoleerde bomen of bomenrijen of houtkanten en/of hagen, en dit zowel op percelen als aan de rand van percelen. De localisering van bomen en houtige elementen gebeurt via luchtfotografie en artificiële intelligentie. In één beweging gebeurt de identificatie van het type houtig element, en wordt de kroonoppervlakte bij benadering bepaald, en daarna volgt een ruwe schatting van de koolstofopslag. Als er data bekend zijn zoals boomleeftijd, stamdiameter en/of hoogte kunnen die de inschattingen preciezer maken (via de CARAT-tool, beschikbaar bij agroforestry Vlaanderen).
Het bodempaspoort en de Koolstoftool zijn momenteel nog in ontwikkeling. Ze komen in 2023 beschikbaar voor de landbouwer via het e-loket LV.
Webinar toetst Europese carbon farming recepten aan de kersverse Vlaamse roadmap
Reeds een 150 mensen zijn ingeschreven voor het on line evenement van 30 maart (13.30 – 16-30), georganiseerd door ILVO en Departement landbouw en Visserij, met steun van EJP Soil (EU). Op de ILVO website staat het programma en de namen van de internationale experten. Inschrijven is nog mogelijk tot 3 dagen voor het event.
Besluit
“De roadmap is beleidsvoorbereidend onderzoek om het werkveld voor beleid rond koolstoflandbouw binnen Vlaanderen in beeld te brengen. Er staat een nood geformuleerd tot samenwerking tussen beleid, private actoren en onderzoek. Het recente Europese kadervoorstel rond criteria voor onder meer kwantificeerbaarheid, additionaliteit, langetermijnopslag in de bodem en duurzaamheid kan nog door de onderzoekers mee in beschouwing worden genomen,” verklaarde Vlaams minister voor Landbouw Jo Brouns onlangs de parlementaire commissie Landbouw.
Volgens de projectpartners geeft deze roadmap handvaten voor een samenwerking en regelgevend kader op Vlaams niveau. Er staan nu gefundeerde wegwijzers om de komende jaren de succesvolle uitrol te faciliteren. Alle betrokken partijen kunnen kansen van koolstoflandbouw aangrijpen voor een gezamenlijke win-win.
